Compagnonsvaarten en Droge Turfwinning
In de 16e eeuw waren de gebieden langs de Beekdalen al enige eeuwen bewoond. Die waren in de Middeleeuwen vanuit de beken gekoloniseerd. Langs de beken lagen hooilanden, de boerderijen stonden ver van de beek, op zandkoppen en in lange linten, hogerop in de flank van het dal. Bodemdaling, veroorzaakt tijdens de voortschreidende ontginning gaf wateroverlast, zodat ze gedwongen waren naar hogere grond te verplaatsen. In het oosten en op de rug tussen de Boornevallei en de Tjongervallei, lagen nog uitgestrekte hoogvenen. Het zure water dat uit de hoogvenen lekte, werd uit de bewoonde gebieden gehouden met Leidijken. Tegen de Leidijken lagen vaak Boekweitakkers. Op sommige plaatsen was de grond dusdanig verschraald dat er Heidevelden waren ontstaan.
Turf die uit hoogveen werd gestoken was een prima brandstof. Door groeiende welvaart in de Hollandse Steden was de vraag groot. De Friese initiatiefnemer Pieter Hettes van Dekema richtte in 1551, samen met geldschieters Cuyck en Foeyts uit Utrecht, een compagnie op om land aan te kopen en het hoogveen te af te graven. Daarmee brachten ze een tweede ontginningsgolf op gang. Vanuit Heerenveen, langs de route van Zwolle naar Leeuwarden, werden twee kanalen gegraven. In oostelijke richting de Schoterlandse Compagnonsvaart, om het veen droog te leggen en in noordelijke richting de Hearresleat, met een aansluiting op de Boorne. De Turf kon zo naar het westen worden vervoerd. In de hoek tussen de twee vaarten ontstond later Heerenveen als kanaaldorp.
70 jaar nadat men begonnen was met het graven van de Schoterlandse Compagnonsvaart werd begonnen met nog twee vaarten. In de daarop volgende 250 jaar, vraten de Opsterlandse Compagnonsvaart (1630) en de Drachtster Compagnonsvaart (1641) zich langzaam door het hoogveen. Dorpen langs de vaarten profiteerden van de ontginningen met een toenemende welvaart en groei. Bebouwing concentreerde zich langs de kanalen, die de beste route door het gebied waren. Vanaf 1950 was er pas sprake van enige komvorming bij sommige dorpen.
