Rond de Dokkumer Ee

Achter de grote kwelderwal langs de kust lag een gebied dat naar twee richtingen afwaterde. De waterscheiding lag ongeveer bij Wânswert. Ten oosten daarvan stroomde het water naar het noordoosten. Hier ontstond een slenk, de Noorder Ee. Op het kaartje is hij terug te vinden tussen Sibrandahûs en Dokkum. Ten westen van Wânswert stroomde het water richting de Middelzee. Bij Ljouwert lag de Zuider Ee, de stad is ontstaan op de plaats waar die in de Middelzee stroomde. Een aanzet zie je tussen twee van de drie terpen van de stad door lopen. Hoe de verdere loop van de Zuider Ee was is niet precies bekend.

De grote kwelderwal kon al vanaf 450 v.Chr. bewoond worden. De bewoning van het gebied achter de wal begon pas in de Romeinse tijd, rond het jaar 0. Vanaf die tijd werden er ook terpen opgeworpen in de wat lagere gebieden. De dorpen die hier liggen zijn nog altijd kleiner en minder welvarend dan de terpdorpen op de wal. In het gebied waren door bodemdaling van de veengrond en opslibbing van de kwelder voortdurend problemen met de waterafvoer. Al in de 10e eeuw werd de Zuider Ee tussen de terpen van Ljouwert afgedamd. Tegenwoordig ligt op die plek het Gouverneursplein met het Stadhuis en Stadhouderlijk Hof. Toen ook de Middelzee langzaam begon dicht te slibben werd de afvoer van water vrijwel onmogelijk. Halverwege de 13e eeuw werd een vaart gegraven waarmee de Noorder Ee en de Zuider Ee met elkaar werden verbonden. Vanaf die tijd watert het gebied rond Ljouwert af naar het oosten en ook de handel met Dokkum kon profiteren van de goede vaarverbinding die was ontstaan.

Het kaartje toont de situatie rond 800 n.Chr. voordat beide Ee's met elkaar werden verbonden. Niet alle weergegeven dorpen waren toen al aanwezig. De naam Tergrêft (Tergracht) laat al zien dat het dorp pas kan zijn ontstaan nadat de Dokkumer Ee was gegraven. Sibrandahûs is waarschijnlijk ontstaan als uithof van klooster Klaarkamp. Op het kaartje is nog niets van een voorloper van doorlopende vaart tussen Dokkum en Ljouwert te zien. Mogelijk heeft men bij de aanleg gebruik gemaakt van een combinatie van delen verschillende slenken die door het gebied liepen.

Legenda:

Strandwal
Zandgrond
Stuwwallen
Veen
Geulen en prielen
Intergetijdengebied
Kwelder
Kwelderruggen en oeverwallen

Bronnen:
- Paleogeografische kaart van Nederland: 800 n.Chr.
  • Vos, P., M. van der Meulen, H. Weerts en
  J. Bazelmans, 2018: Atlas van Nederland in het
  Holoceen. Landschap en bewoning vanaf de laatste
  ijstijd tot nu, Amsterdam (Prometheus).
- Archeologische kaart Fryslân (FAMKE):
  ijzertijd-middeleeuwen
- Topotijdreis.nl
- Leeuwarden Bullepolder, bewoning op het hoogveen
  in de midden-ijzertijd - M. Bakker
- Friese terpen in doorsnede; Landschap,
  bewoning en exploitatie
  J. Nicolay & G de Langen
  Vereniging voor Terpenonderzoek
- "Onderzoek met uitzicht" Karterend booronderzoek
  in de Lionserpolder, gem. Leeuwarden
  H. Feiken en M. van der Heiden
- Sporen van ijzertijdbewoning in de terpzool van
  Wommels-Stapert - J.M. Bos, H.T. Waterbolk,
  J van der Plicht en E. Taayke
- Het landschap van de Friese klei
  Philippus Breuker, 2017
- Het Boek van de Ee - Erik Betten2014